(TAP) - Việt Nam đang đẩy mạnh các giải pháp phòng, chống HIV/AIDS trong bối cảnh số ca nhiễm mới còn cao và nhiều thách thức kéo dài. Mở rộng các biện pháp dự phòng, bảo đảm điều trị không gián đoạn, giảm kỳ thị với người nhiễm được coi là những yếu tố quyết định để Việt Nam tiến gần mục tiêu chấm dứt HIV/AIDS vào năm 2030.
Việt Nam tăng cường các biện pháp phòng, chống HIV/AIDS hướng tới mục tiêu chấm dứt dịch bệnh vào năm 2030. Nguồn: vaac.gov.vn
Theo thông tin từ Bộ Y tế đầu năm 2025, cả nước năm 2024 ghi nhận 13.351 ca nhiễm HIV mới và 1.905 ca tử vong do AIDS. Số ca nhiễm mới hàng năm duy trì ổn định, nhưng cơ cấu lây truyền đã thay đổi rõ rệt: lây truyền qua đường máu giảm mạnh, trong khi đường tình dục trở thành con đường chính.
Cục Phòng, chống bệnh truyền nhiễm, Bộ Y tế cho biết, khu vực nhiều ca nhiễm mới gồm Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ, TP. HCM, chiếm tới 68% tổng số ca. Tuy nhiên, tại những tỉnh không thuộc diện trọng điểm, số ca nhiễm cũng đang gia tăng, đi kèm hành vi nguy cơ cao như sử dụng ma túy tổng hợp và quan hệ tình dục tập thể. Đáng chú ý, HIV đang lây lan nhanh trong nhóm MSM (nam có quan hệ tình dục với nam), đặt ra những thách thức mới cho công tác phòng, chống dịch bệnh.
Mục tiêu “95-95-95” do WHO và Liên Hợp Quốc đề ra nhằm chấm dứt dịch HIV/AIDS vào năm 2030 chưa đạt mục tiêu tại Việt Nam. Hiện có khoảng 87% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình, trong đó 79% đang điều trị bằng thuốc ARV, còn tỷ lệ ức chế tải lượng virus vẫn chưa đạt 95%.
Một thách thức lớn là công tác dự phòng. Thuốc PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm) chưa bảo hiểm y tế chi trả, trong khi nguồn viện trợ quốc tế giảm, gây hạn chế nguồn cung. Dù Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu sau 35 năm phòng, chống HIV/AIDS, nhưng nguồn lực trong nước vẫn không đủ để hoàn thành mục tiêu chấm dứt dịch bệnh.
Theo ông Raman Hailevich, đại diện UNAIDS, từ 2004 đến 2024, các nỗ lực phòng, chống HIV đã ngăn chặn hơn 1,2 triệu ca nhiễm, gần 320.000 ca tử vong liên quan AIDS. Những năm gần đây, Việt Nam nhận được sự hỗ trợ quốc tế từ PEPFAR, Quỹ Toàn cầu, Liên Hợp Quốc và đối tác phát triển. Khi viện trợ quốc tế giảm, Việt Nam vẫn duy trì hệ thống điều trị ARV, chương trình MAT (điều trị nghiện chất dạng thuốc phiện), nhờ nguồn lực trong nước ổn định.
Một số dịch vụ thiết yếu, như tìm kiếm ca nhiễm HIV, PrEP hay ARV bậc hai, vẫn phụ thuộc nhiều vào viện trợ quốc tế. Điều này tạo áp lực lớn cho công tác phòng, chống HIV/AIDS.
Quyết định 1246 của Bộ Y tế năm 2020, đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu: mỗi năm dưới 1.000 ca nhiễm mới, tỷ lệ tử vong dưới 1/100.000 dân, lây truyền từ mẹ sang con dưới 2%. Hiện số ca nhiễm mới khoảng 13.000 mỗi năm, giảm một nửa so với giai đoạn 2010-2014, nhưng còn xa mục tiêu. Tỷ lệ tử vong khoảng 2.000 người/năm, trong khi lây truyền từ mẹ sang con đã đạt dưới 2%, đang hướng tới dưới 1%, song còn khoảng 200 trẻ nhiễm HIV mỗi năm.
PrEP là một trong những phương pháp dự phòng y sinh quan trọng, cùng với PEP, dự phòng lây truyền từ mẹ sang con, chiến lược K=K (tải lượng virus ức chế không lây truyền). Tại Việt Nam, PrEP đã triển khai từ 2014, đạt hơn 111.000 lượt khách hàng sử dụng ít nhất một lần đến giữa năm 2024, ở hơn 200 cơ sở y tế công lập và tư nhân. Khi được sử dụng đầy đủ, đúng cách, PrEP giúp giảm nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường tình dục, góp phần vào mục tiêu chấm dứt dịch HIV/AIDS năm 2030.
PrEP là liệu pháp dự phòng trước phơi nhiễm HIV, giúp giảm nguy cơ lây nhiễm khi sử dụng đúng cách. Nguồn: vaac.gov.vn
Tuy nhiên, dù đã đạt tiến bộ trong xét nghiệm và điều trị, kỳ thị vẫn là rào cản lớn. Nhiều người nhiễm HIV e ngại xét nghiệm hoặc gián đoạn điều trị vì sợ bị kỳ thị hoặc lộ thông tin cá nhân, tạo ra những khoảng trống quan trọng cần khắc phục để tiến gần mục tiêu chấm dứt dịch HIV/AIDS.
Ngoc Quan