(TAP) - Chiều ngày 8/10 (giờ Việt Nam), Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thuỵ Điển công bố giải Nobel Hóa học 2025, được trao cho công trình phát triển khung kim loại - hữu cơ (Metal - organic frameworks).
Dẫn thông tin từ thông cáo báo chí từ The Nobel Prize, lúc 11 giờ 45 phút tại thủ đô Stockholm (16 giờ 45 phút giờ Việt Nam), Hội đồng Nobel chính thức công bố giải thưởng Nobel Hóa học 2025. Theo đó, 3 nhà khoa học đoạt giải gồm: Susumu Kitagawa (Đại học Kyoto, Nhật Bản); Richard Robson (Đại học Melbourne, Úc) và Omar M.Yaghi (Đại học California, Hoa Kỳ) nhờ việc tạo ra cấu trúc phân tử mới mang tên khung kim loại - hữu cơ (Metal - organic frameworks, viết tắt MOFs).
3 nhà khoa học đoạt giải Nobel Hóa học 2025. Nguồn: The Nobel Prize
Cụ thể, ở báo cáo Hội đồng Nobel giải thích, bộ khung kim loại - hữu cơ là một cấu trúc phân tử đặc biệt gồm 2 thành phần chính: ion kim loại và phân tử hữu cơ. Chúng liên kết với nhau tạo thành mạng tinh thể có nhiều khoang rỗng bên trong. Vì thế, MOFs thường ứng dụng để hấp thụ khí CO₂, thu nước từ không khí sa mạc, lưu trữ khí độc hay lọc chất ô nhiễm trong nước,...
Khởi nguồn từ năm 1989, nhà hóa học Richard Robson đã thử kết hợp ion đồng với một phân tử hữu cơ có 4 cánh, tạo nên tinh thể rỗng giống như viên kim cương với vô số khoảng trống li ti. Tuy nhiên, ông phát hiện ra cấu trúc này ban đầu kém bền vững. Sau đó, 2 nhà khoa học Susumu Kitagawa và Omar Yaghi tiếp tục phát triển giúp khung MOFs bền và linh hoạt hơn. Vào giai đoạn 1992 – 2003, Kitagawa chứng minh khí gas có thể đi xuyên qua khung, đề xuất khả năng điều chỉnh cấu trúc để phù hợp mục đích sử dụng. Còn Yaghi đã tạo ra phiên bản MOFs ổn định đầu tiên và mở ra hướng thiết kế vật liệu theo nhu cầu.
Thông cáo báo chí về giải thưởng Nobel Hóa học 2025. Nguồn: The Nobel Prize
MOFs là hợp chất gồm các ion kim loại kết nối với phân tử hữu cơ, tạo nên cấu trúc ba chiều có độ xốp cực cao. Nhờ sự linh hoạt thay đổi hai thành phần, khung kim loại - hữu cơ trở thành vật liệu “đa năng”, dễ vận dụng với nhiều mục đích khác nhau. Kế thừa từ phát hiện của ba nhà khoa học đoạt giải, giới nghiên cứu đã phát triển hàng chục nghìn loại MOFs. Phần lớn được dùng để giải quyết các vấn đề toàn cầu như tách chất ô nhiễm PFAS khỏi nước, phân hủy dược chất tồn dư ngoài môi trường, thu giữ CO₂ hay thu nước từ không khí khô hạn.
Từ năm 1901 - 2024, giải thưởng Nobel Hoá học tiến hành trao 116 lần cho 195 học giả, trong đó, nhà nghiên cứu Frederick Sanger và Barry Sharpless nhận giải 2 lần. Người đoạt giải sẽ nhận huy chương, bằng chứng nhận cá nhân, khoản tiền thưởng không cố định. Giá trị giải thưởng năm nay 11 triệu kronor (khoảng 1,2 triệu USD) chia đều giữa người có giải.
Mie Duong