(TAP) - Chiều ngày 7/10 (giờ Việt Nam), giải thưởng Nobel Vật lý năm 2025 chính thức trao cho 3 nhà khoa học Mỹ, nhờ nghiên cứu về hiệu ứng đường hầm cơ học lượng tử vĩ mô và lượng tử hoá năng lượng trong mạch điện.
Dẫn nguồn tin từ thông cáo báo chí đăng trên trang The Nobel Prize, vào 11 giờ 45 phút ngày 7/10 giờ địa phương (16 giờ 45 phút giờ Việt Nam), Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thuỵ Điển tại Stockholm đã công bố giải Nobel Vật lý 2025. Theo đó, giải thưởng thuộc về 3 nhà khoa học gồm: John Clarke (Đại học California, Mỹ), Michel H. Devoret (Đại học Yale và Đại học California, Mỹ) và John M. Martinis (Đại học California, Mỹ) nhờ “phát hiện ra hiệu ứng đường hầm lượng tử vĩ mô và lượng tử hóa năng lượng trong mạch điện”. Tổng giá trị giải thưởng 11 triệu kronor (khoảng 1,2 triệu USD) chia đều giữa những người đạt giải.
Ba nhà khoa học Mỹ đoạt giải Nobel Vật lý 2025. Nguồn: The Nobel Prize
Cụ thể, 3 nhà khoa học Mỹ tiến hành loạt thí nghiệm với mạch điện siêu dẫn – loại vật liệu có thể dẫn điện mà không cần điện trở. Họ tạo ra cấu trúc “tiếp giáp Josephson”, nơi hai chất siêu dẫn ngăn cách bởi lớp vật liệu cách điện mỏng. Khi dòng điện chạy qua và tinh chỉnh mạch, nhóm phát hiện hệ thống này hoạt động như một hạt lượng tử khổng lồ, thay vì nhiều hạt riêng lẻ. Ban đầu, mạch trong trạng thái không có điện áp, tưởng như bị “mắc kẹt” sau rào cản năng lượng. Sau đó, nó tự thoát ra nhờ hiệu ứng hầm lượng tử (quantum tunnelling), thấy được bản chất lượng tử ở cấp độ có thể quan sát. Ngoài ra, họ còn chứng minh mạch chỉ hấp thu và phát ra năng lượng với mức cố định, thể hiện rõ hiện tượng lượng tử hoá năng lượng (energy quantisation).
Thông cáo báo chí về giải thưởng Nobel Vật lý 2025. Nguồn: The Nobel Prize
Chủ tịch Ủy ban Nobel Vật lý Olle Eriksson nhận định: “Thật tuyệt vời khi có thể tôn vinh cách mà cơ học lượng tử liên tục mang đến những bất ngờ mới dù tồn tại hàng thế kỷ. Nó cực kỳ hữu ích, vì cơ học lượng tử là nền tảng của tất cả công nghệ kỹ thuật số”. Theo Hội đồng Nobel, khám phá không chỉ mở rộng hiểu biết bản chất thế giới vi mô mà còn tạo bước đệm phát triển công nghệ lượng tử thế hệ tiếp theo: máy tính lượng từ, cảm biến lượng từ hay mạch siêu dẫn.
Tính đến năm 2024, Giải Nobel Vật lý được trao tổng cộng 227 lượt với 226 nhà khoa học, do có một nhà vật lý nhận giải 2 lần. Năm ngoái, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thuỵ Điển đã vinh danh 2 nhà khoa học John Joseph Hopfield (Mỹ) và Geoffrey Everest Hinton (Canada gốc Anh), nhờ phát minh nền tảng mở đường để học máy vận hành dựa trên mạng lưới thần kinh nhân tạo. Người đạt giải thưởng ngày sẽ nhận huy chương, bằng chứng nhận cá nhân cùng khoản tiền thưởng không cố định.
Mie Duong