(TAP) - Hằng năm, khi kết thúc những ngày cấy lúa vội vã, đồng bào Khmer Nam Bộ lại nô nức chuẩn bị cho mùa lễ hội quan trọng bậc nhất - Lễ Sene Dolta (còn được biết qua cái tên lễ Sen Dolta hay Pchum Ben). Lễ hội là dịp để con cháu thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, báo hiếu ông bà, tổ tiên và tưởng niệm những người đã khuất.
Lễ hội Sene Dolta là dịp để con cháu thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, báo hiếu ông bà, tổ tiên và tưởng niệm những người đã khuất. Nguồn: Trang Phật giáo Nam tông Khmer - Giáo hội Phật giáo Việt Nam
Theo ghi chép trên trang Phật giáo Nam tông Khmer - Giáo hội Phật giáo Việt Nam, trong tiếng Khmer, “Sene” mang nghĩa “cúng”, "Dol" mang nghĩa “bà”, “ta” mang nghĩa “ông”. Vì vậy, lễ Sene Dolta có thể hiểu đơn giản là lễ cúng ông bà, có ý nghĩa tương đồng lễ Vu Lan của người Việt. Còn tên gọi Pchum Ben lại mang sắc thái trang trọng hơn, nghĩa “lễ tụ hội phước đức”.
Sene Dolta có từ rất lâu đời, thậm chí trước cả thời điểm Phật giáo ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống người Khmer. Nguồn gốc lễ hội gắn liền với thời gian canh tác lúa nước mỗi năm một vụ. Khoảng tháng 8 Âm lịch, khi công việc đồng áng đã xong xuôi là lúc người dân có khoảng thời gian rảnh rỗi. Nhân dịp này, con cháu người Khmer từ khắp nơi ở vùng sông nước Nam Bộ dùng ghe, xuồng trở về thăm hỏi, chăm sóc ông bà, cha mẹ. Họ mang theo gạo, khô, trái cây,... vừa làm quà tặng, vừa làm thức ăn dự trữ trên hành trình xa xôi. Hành trình trở về ẩn chứa nhiều cảm xúc, người may mắn sẽ còn cơ hội tìm gặp lại ông bà cha mẹ, nhưng cũng có người đau xót vì sự ra đi của các cụ do tuổi đời đã mãn, khiến cuộc sum họp không thể trọn vẹn.
Theo thời gian, để cùng chia sẻ niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống, người Khmer xa xứ hẹn nhau tụ tập tại địa điểm nhất định, tổ chức nghi lễ tưởng nhớ tổ tiên, ông bà đã khuất. Khi Phật giáo hòa vào dòng chảy văn hóa người Khmer, những ngôi chùa trở thành điểm hẹn linh thiêng cử hành lễ hội, bao gồm cả lễ Sene Dolta. Từ đó, việc tổ chức Sene Dolta ở chùa được ấn định tổ chức từ ngày 16 đến ngày 30 tháng Bhadrapada (tháng 8 Âm lịch), và thường tổ chức trang trọng nhất ở ba ngày cuối; trở thành một quy ước chung, một nét đẹp văn hóa lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Ảnh minh họa. Nguồn: Trang Phật giáo Nam tông Khmer - Giáo hội Phật giáo Việt Nam
Tại nhiều tỉnh, thành Nam Bộ như Trà Vinh, Sóc Trăng, Kiên Giang,... lễ hội của người Khmer giờ đây không còn hoạt động tâm linh riêng biệt mà đã trở thành điểm hẹn văn hóa chung, thu hút sự hòa mình của cả cộng đồng người Kinh, người Hoa. Sự giao thoa ấy tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc màu, thắm đượm tình đoàn kết giữa các dân tộc trên vùng đất phương Nam. Xuyên suốt thời gian lễ hội diễn ra, ban ngày người dân nô nức mang lễ vật thành tâm như nếp, gạo, trái cây đến dâng cúng tại chùa. Một nghi thức đặc sắc, linh thiêng là việc mọi người đi nhiễu quanh chánh điện ba vòng trong ánh nến mờ ảo, rồi thành kính đặt cơm, thức ăn lên mâm lễ bày sẵn. Hoạt động trên thường diễn ra vào khoảng tờ mờ sáng - thời khắc được tin rằng linh hồn tổ tiên, người thân có thể hiện về thụ hưởng lễ vật. Người ta quan niệm, nếu trời sáng tỏ, những linh hồn ấy sẽ e sợ. Mỗi buổi tối, không khí trang nghiêm bao trùm chánh điện các ngôi chùa khi Phật tử lắng lòng nghe tụng kinh, thuyết pháp, gửi gắm lời cầu nguyện an lành đến ông bà, tổ tiên cùng người đã khuất.
Đến ngày cuối cùng (30 tháng Bhadrapada), lễ hội náo nhiệt nhất. Bà con Phật tử tổ chức nghi lễ trọng thể để tiễn đưa ông bà, tổ tiên trở về cõi giới của mình. Mọi người tụ tập đông đủ, mỗi người một tay bưng mâm cơm, khay bánh, giỏ trái cây,... tất cả đều thành kính dâng lên chư Tăng. Chỉ sau khi các nhà sư thực hiện nghi thức tụng kinh hồi hướng, cầu nguyện phước lành cho các vong linh và toàn thể gia quyến, lễ hội Sene Dolta mới chính thức khép lại trong sự viên mãn.
Có thể thấy, lễ hội Sene Dolta đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành nhân cách, đạo đức người Khmer Nam Bộ. Trước hết, nó giáo dục lòng hiếu thảo, sự biết ơn với cội nguồn, gia đình, gắn kết con người cùng những giá trị truyền thống. Qua đó, ta thấy được sự tương đồng sâu sắc giữa đạo đức Phật giáo và đạo đức xã hội, góp phần tạo dựng một nền tảng vững chắc, duy trì lối sống tốt đẹp ở các phum, sóc (xóm làng của vùng đồng bào dân tộc Khmer). Giữ gìn, phát huy giá trị lễ Sene Dolta chính là gìn giữ cái hồn, cái cốt cách của một cộng đồng văn hóa giàu bản sắc.
Tran Vi