(TAP) - Trong kho tàng dược liệu Việt Nam, cây chùm bao (hay cây lạc tiên, dây nhãn lồng) từ lâu được sử dụng như loài thảo mộc dân dã ẩn chứa nhiều giá trị y học quý báu. Loại cây này không chỉ là bài thuốc giúp con người tìm lại giấc ngủ an yên mà còn hỗ trợ tinh thần thư thái giữa nhịp sống hiện đại.
Theo Cổng thông tin điện tử xã Đông Thạnh, cây chùm bao có tên khoa học (Passiflora foetida), thuộc họ Lạc tiên (Passifloraceae), có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Mỹ - bao gồm miền Nam Hoa Kỳ, Mexico, vùng Caribe, Nam Mỹ. Hiện nay, cây sinh trưởng mạnh mẽ ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là khu vực Đông Nam Á, châu Phi, Hawaii. Ở Việt Nam, chùm bao mọc hoang dại, rải rác ở nơi đất ẩm và có ánh sáng vừa phải như ven đường hoặc ven rừng ở độ cao 120 - 1.000 mét, đặc biệt phổ biến tại các vùng nông thôn.
Cây chùm bao mọc hoang ở lùm bụi, ven rừng, đặc trưng bởi hoa trắng tím và quả vàng cam khi chín. Nguồn: TAP News
Về đặc điểm sinh học, cây chùm bao là loài dây leo thân cỏ, thường dài khoảng 7 - 10 mét. Thân mềm, phủ lớp lông mịn, có tua cuốn giúp bám vào vật thể xung quanh để phát triển. Lá mọc so le, hình tim, dài 6 - 10 cm, rộng 5 - 8 cm, cuống lá 7 - 8 cm; mép lá lượn sóng, chia nhẹ thành ba thùy, phủ lớp lông mảnh. Hoa chùm bao mọc đơn độc, gồm năm cánh màu trắng hoặc tím nhạt, đường kính khoảng 5,5 cm, được bao quanh bởi những sợi tua nhỏ tạo nên vẻ ngoài độc đáo. Cây ra hoa từ tháng 4 đến tháng 5, kết quả từ tháng 5 đến tháng 7. Quả hình trứng, dài 2 - 3 cm, khi chín chuyển sang vàng cam hoặc đỏ; bên trong chứa nhiều hạt đen nhỏ cùng lớp thịt mềm có vị chua ngọt.
Cây chùm bao dược liệu truyền thống giúp giảm căng thẳng, thanh lọc cơ thể và ổn định huyết áp. Nguồn: TAP News
Theo kinh nghiệm dân gian, loài cây này mang lại hiệu quả thanh nhiệt, giải độc gan, làm mát cơ thể trong ngày oi nóng. Người dân thường dùng lá chùm bao phơi khô hãm trà, giúp tinh thần thư thái, xua tan lo âu và đem lại giấc ngủ sâu. Ngoài ra, ngọn non có thể luộc hoặc nấu canh, còn quả chín vàng dùng ăn tươi hay ăn hèm muối.
Ảnh minh họa. Nguồn: TAP News
Cây chùm bao được giới y học cổ truyền lẫn hiện đại đánh giá cao nhờ công dụng an thần, giảm lo âu, cải thiện giấc ngủ. Theo kinh nghiệm dân gian, toàn thân cây (trừ rễ) thường dùng để sắc uống, giúp cải thiện chứng mất ngủ, căng thẳng tinh thần hoặc suy nhược thần kinh. Các nghiên cứu khoa học cũng chỉ ra rằng chùm bao chứa nhiều hợp chất chống oxy hóa, kháng viêm, góp phần làm dịu hệ thần kinh và tăng cường sức khỏe tim mạch. Không chỉ mang tác dụng an thần và nâng cao chất lượng giấc ngủ, cây chùm bao còn sở hữu đặc tính giảm đau nhẹ, thúc đẩy tiêu hóa, hạ huyết áp, kháng khuẩn. Trong y học cổ truyền, cây chùm bao thường được kết hợp cùng lá sen, lá vông nem hoặc củ bình vôi để tăng hiệu quả an thần. Nhờ đặc tính đa dạng ấy, chùm bao được xem như món quà tự nhiên đem đến cho con người sự cân bằng, thư thái giữa những lo âu, hối hả của nhịp sống hiện đại.
Ảnh minh họa. Nguồn: TAP News
Tuy nhiên, khi dùng cây chùm bao làm dược liệu, cần chú ý liều lượng phù hợp, tránh lạm dụng để đảm bảo an toàn sức khỏe. Việc dùng quá liều dễ dẫn đến mệt mỏi rối loạn tiêu hóa, thậm chí chóng mặt hoặc buồn ngủ nhẹ. Loại thảo dược này cũng có thể tương tác với một số thuốc an thần hoặc thuốc huyết áp, nên người đang điều trị bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước sử dụng. Đặc biệt, phụ nữ mang thai, cho con bú, trẻ nhỏ, người suy thận hoặc huyết áp thấp nên hạn chế và xem xét kỹ lưỡng. Tác dụng của cây thường phát huy từ từ, tùy theo cơ địa, vì vậy người dùng cần kiên trì, theo dõi phản ứng của cơ thể nhằm tránh gây ra những phản ứng phụ không mong muốn.
Lá và cành chùm bao sau khi phơi khô nguyên liệu tự nhiên được dùng để sắc thuốc an thần, thanh nhiệt và hỗ trợ giấc ngủ. Nguồn: tytxadongthanh.medinet.gov.vn
Từ loài dây leo hoang dã nơi đồng ruộng, cây chùm bao đã vươn mình trở thành dược liệu quý của cả y học cổ truyền lẫn hiện đại. Nhờ công dụng an thần, giảm căng thẳng, hỗ trợ tiêu hóa và tăng cường sức khỏe, loại thảo dược này cần được nghiên cứu sâu hơn, từ đó ứng dụng hợp lý trong đời sống chăm sóc sức khỏe tự nhiên của người Việt.
Thanh Long