(TAP) - Nằm yên bình giữa làn nước trong xanh tại đảo Lý Sơn (tỉnh Quảng Ngãi, Việt Nam), Cổng Tò Vò hình thành từ nham thạch núi lửa cách đây 3.000 - 4.000 năm, là một thắng cảnh nổi tiếng thu hút du khách nội địa và quốc tế.
Theo Cổng thông tin điện tử tỉnh Quảng Ngãi, thắng cảnh Cổng Tò Vò kiến tạo bởi dung nham núi lửa Giếng Tiền (Lý Sơn), phun trào cách đây khoảng 3.000 đến 4.000 năm trước. Dung nham sau khi nguội chảy thành tầng đá bazan dày đặc, trải qua hàng nghìn năm bị sóng biển xâm thực, gió mài mòn, lớp đá yếu ở giữa bị khoét rỗng, chỉ còn lại phần viền đá cứng hơn bên trên. Chính quá trình tự nhiên ấy đã tạo ra hình dáng vòm đá độc nhất vô nhị, được người dân địa phương gọi một cách dân dã, gần gũi là “Cổng Tò Vò”.
Cổng Tò Vò kiến tạo từ dung nham núi lửa Giếng Tiền (Lý Sơn), phun trào cách đây khoảng 3.000 đến 4.000 năm trước. Nguồn: Bảo tàng Quảng Ngãi
Cổng Tò Vò rực rỡ dưới ánh hoàng hôn. Nguồn: Bảo tàng Quảng Ngãi
Cổng Tò Vò ngoài hình thái địa chất độc đáo cũng gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa - lịch sử cộng đồng cư dân Lý Sơn. Nằm trong không gian văn hóa biển đảo đặc sắc, nơi đây hiện hữu bên cạnh hàng loạt di sản văn hóa vật thể có giá trị gồm: núi Thới Lới, Chùa Đục, Hang Câu, giếng Xó La, đình làng An Hải, Âm Linh Tự, nhà trưng bày Hải đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải, vùng Đảo Bé,... Song song đó là lớp lớp di sản văn hóa phi vật thể tái hiện tiến trình tiếp biến văn hóa các nền văn minh Sa Huỳnh, Champa, Đại Việt. Những lễ hội như lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa, lễ đua thuyền tứ linh, lễ dựng nêu, lễ hội Nghinh Ông,... không chỉ đóng vai trò sinh hoạt tín ngưỡng mà còn phản ánh chiều sâu lịch sử gắn liền quá trình khai phá, xác lập, bảo vệ chủ quyền biển đảo người dân khu vực này.
Tổng quan nhà trưng bày Hải đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải. Nguồn: Trang thông tin điện tử Tỉnh đoàn Quảng Ngãi
Nhộn nhịp lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa. Nguồn: Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam
Dẫn nguồn Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Quảng Ngãi (Sở VH&TT), đây là địa điểm trải nghiệm thực tế phục vụ công tác nghiên cứu, học tập của đại công chúng; trở thành nguồn cảm hứng sáng tác trên nhiều lĩnh vực văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh bởi những tri thức dân gian về nghề thủ công truyền thống (nghề trồng hành, tỏi; nghề đan lưới), tri thức dân gian về ẩm thực, nghệ thuật trình diễn dân gian ca cổ; di sản tư liệu Hán Nôm,...Theo đánh giá từ Sở VH&TT, khu vực xung quanh Cổng Tò Vò được đánh giá như môi trường sinh thái thuận lợi với sự phát triển cỏ biển, rạn san hô và nhiều loài sinh vật biển quý hiếm. Chính điều này tạo nên nguồn lợi hải sản phong phú, trở thành sinh kế quan trọng cho người dân trên đảo.
Mang trên mình các giá trị hội tụ cả về địa chất, văn hóa, thẩm mỹ, kinh tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam đã chính thức công nhận Cổng Tò Vò là di tích danh lam thắng cảnh cấp quốc gia theo Quyết định số 3235/QĐ-BVHTTDL ban hành ngày 9/9/2025. Kết quả xếp hạng một mặt ghi nhận giá trị đặc biệt của Cổng Tò Vò, một mặt mở ra nhiều cơ hội trong việc bảo tồn, phát huy tiềm năng di sản gắn với phát triển bền vững du lịch biển đảo tại Lý Sơn nói riêng và tỉnh Quảng Ngãi nói chung.
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam chính thức công nhận Cổng Tò Vò là di tích danh lam thắng cảnh cấp quốc gia. Nguồn: Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam
Giữa thế giới ngày càng phát triển nhanh và đô thị hóa mạnh mẽ, Cổng Tò Vò như lời nhắc nhở nhẹ nhàng về vẻ đẹp trường tồn của thiên nhiên, về ký ức hàng nghìn năm từ đất và biển, về mối quan hệ mật thiết giữa con người với di sản.
Phương Anh