(TAP) - Xòe Thái không chỉ là một loại hình nghệ thuật độc đáo, mà còn là linh hồn trong đời sống tín ngưỡng của cộng đồng người Thái ở thị xã Nghĩa Lộ nói riêng, vùng Tây Bắc (Việt Nam) nói chung. Tựa như sợi chỉ đỏ xuyên suốt mọi lễ nghi và sinh hoạt cộng đồng, Xòe hiện diện ở các nghi lễ, đám cưới, lễ hội bản mường, cả những cuộc vui đời thường, góp phần làm nên bản sắc văn hóa đậm đà dân tộc Thái.
Từ trên những bản làng mờ sương của tỉnh Yên Bái, âm thanh rộn rã của tiếng trống, tiếng chiêng và tiếng cười nói lại vang lên, báo hiệu một điệu Xòe Thái sắp bắt đầu. Theo thông tin từ Cổng thông tin điện tử tỉnh Yên Bái, “Xòe” - hay còn được người Thái cổ gọi bằng cái tên trìu mến “Xe khăm khen” (múa cầm tay) không chỉ đơn thuần là một hình thức múa, mà đó là linh hồn, hơi thở văn hóa của đồng bào nơi đây. Nghệ thuật này vốn biết đến với tên gọi “Xé” từ xa xưa, rồi dần biến âm thành “Xòe” phổ biến như ngày nay từ giữa thế kỷ XX.
Theo dòng chảy lịch sử, điệu múa ấy đã ăn sâu vào mọi nghi lễ, lễ hội truyền thống, từ “Xé Then” thiêng liêng trong lễ Kin Pang Then (ăn Tết trời), đến những điệu “Xé Voóng” (múa vòng tròn) rộn ràng, “Xé Khăn” (múa khăn) uyển chuyển, “Xé Cúp” (múa nón) duyên dáng, “Xé Vi” (múa quạt) tinh tế, hay “Xé Má Hính” (múa quả nhạc) sống động. Nghệ thuật Xòe Thái chia thành ba loại hình chính, Xòe nghi lễ, Xòe trình diễn, Xòe vòng. Trong đó, Xòe vòng phổ biến nhất, thường là phần đồng diễn tập thể nơi mọi người nắm tay nhau thành vòng tròn cùng chuyển động uyển chuyển theo điệu nhạc. Xòe nghi lễ và Xòe trình diễn phân loại dựa trên đạo cụ như: Xòe khăn, Xòe quạt, Xòe nón, Xòe sạp, Xòe nhạc, Xòe hoa, Xòe gậy…
Nghệ thuật Xòe Thái - Vũ điệu của tình đoàn kết và bản sắc vùng Tây Bắc. Nguồn: Cổng thông tin điện tử tỉnh Yên Bái
Mỗi điệu Xòe Thái tựa như một bức tranh lễ hội sống động, nơi hội tụ, giao hòa của âm thanh, sắc màu, nhịp chuyển động. Các động tác múa không cầu kỳ, phô diễn mà chân thành, mộc mạc: đôi tay giơ cao, mở rộng rồi hạ xuống, để rồi nắm lấy tay người bên cạnh trong vòng tròn thân ái. Bước chân nhịp nhàng, dìu dặt. Dáng người ngẩng cao, ưỡn ngực, lưng ngả về phía sau toát lên một tinh thần tự hào, hân hoan và sự chan hòa, rộng mở. Điệu Xòe càng thêm rực rỡ, sinh động khi hòa cùng bản hòa tấu rộn ràng của các nhạc cụ dân tộc: tiếng tính tẩu ngân nga, trống chiêng dồn dập, khèn bè, pí pặp réo rắt, cùng âm thanh đặc trưng của mak hính, bẳng bu. Tất cả như hòa làm một với tiếng leng keng trong trẻo từ những dải trang sức bạc đeo nơi vòng eo của các thiếu nữ Thái duyên dáng, trong bộ trang phục truyền thống thướt tha. Ở đó, âm thanh, sắc màu và chuyển động quyện hòa vào nhau, tạo nên một chỉnh thể nghệ thuật vừa dịu dàng, e ấp, vừa rộn ràng, mạnh mẽ; vừa mang vẻ thiêng liêng của nghi lễ, lại vừa gần gũi, ấm áp tình người. Dù điệu Xòe vòng tròn đơn giản hay những tổ hợp phức tạp với nhiều động tác uyển chuyển, mỗi bài múa đều mang một câu chuyện, một thông điệp riêng được kể bằng ngôn ngữ hình thể. Đó là khát vọng sống, niềm vui thuần khiết và trên hết, sợi dây gắn kết cộng đồng bền chặt, trường tồn qua từng thế hệ.
Điệu Xòe Thái nhẹ nhàng, uyển chuyển tựa bức tranh nghệ thuật sống động, nơi âm nhạc, trang phục và cảm xúc giao hòa. Nguồn: Cổng thông tin Cục du lịch Quốc gia Việt Nam
Trải qua hành trình hình thành, phát triển, nghệ thuật Xòe Thái hiện diện rộng khắp các tỉnh Tây Bắc như Yên Bái, Sơn La, Điện Biên, Lai Châu… và truyền dạy từ thế hệ này sang thế hệ khác trong gia đình, trường học, đội văn nghệ. Hơn cả một điệu múa, Xòe trở thành biểu tượng lòng hiếu khách, tình yêu bản mường của người Thái. Sở hữu những giá trị văn hóa đặc sắc, năm 2022, nghệ thuật Xòe Thái chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Sự kiện này không chỉ là niềm tự hào to lớn đối với dân tộc vùng Tây Bắc mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ về sự phong phú, đa dạng, sức sống mãnh liệt văn hóa Việt Nam ở bức tranh văn hóa chung. Đồng thời, đây cũng tạo cơ hội quý báu để các địa phương đẩy mạnh công tác bảo tồn, quảng bá giá trị Xòe Thái, gắn kết di sản, phát triển du lịch, góp phần lan tỏa tinh thần dân tộc đến cộng đồng trong nước và quốc tế.
Trinh Pham