(TAP) - Lá tía tô hay tử tô (tên khoa học: Perilla frutescens) là loài cây thân thảo thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae), có mùi thơm đặc trưng, vị cay, tính ấm, thường xuyên xuất hiện trong bữa ăn của người Việt. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, tía tô còn được ví như một vị thuốc quý mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe con người.
Theo các tài liệu y học cổ truyền “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” của tác giả Đỗ Tất Lợi (2003) và “Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam” của tác giả Đỗ Huy Bích (2004), cây tía tô mọc hằng năm, thân cao thẳng đứng khoảng 0,5 đến 1,5 mét có lông, lá mọc đối, hình trứng, mép có răng cưa lớn, trên mặt lá thường mang sắc tím hoặc xanh tím đặc trưng. Người ta phân biệt hai loại tía tô chính là loại lá màu tím (Perilla ocymoides var. purpurascens) và loại lá màu lục với gân tím (Perilla ocymoides var. bicolor). Hoa nhỏ màu trắng, tím nhạt mọc thành chùm ở đầu cành, kẽ lá. Cây sinh trưởng tốt ở những vùng khí hậu nhiệt đới nóng ẩm như Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan và phổ biến tại Việt Nam.
Cây tía tô có thân cao khoảng 0,5 đến 1,5 mét, lá thường mang sắc tím hoặc xanh tím đặc trưng. Nguồn: Cổng Thông tin Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bến Tre
Trong y học cổ truyền, tía tô được mô tả có vị cay, tính ôn, tác động vào hai kinh phế và tỳ. Lá tán phong hàn, giải cảm, giảm ho, hỗ trợ tiêu hóa, giảm đau, an thai, giải độc, đặc biệt là trường hợp ngộ độc do hải sản. Nước cất và nước sắc của lá tía tô sở hữu phổ kháng khuẩn rộng, mang tác dụng ức chế đối với trực khuẩn ruột kết, trực khuẩn lỵ, tụ cầu khuẩn, một số nấm gây bệnh ngoài da. Cành tía tô, dù không phát tán phong hàn nhưng lại thường dùng để chữa ho, trừ đờm, hỗ trợ điều trị hen suyễn cũng như chứng tê thấp. Liều dùng thông thường cho lá và hạt tía tô từ 3-10g mỗi ngày, còn cành từ 6-20g, dưới dạng thuốc sắc. Bên cạnh đó, thuốc từ cây tía tô còn chống đông máu, ức chế sự ngưng tập tiểu cầu, giảm độ đặc và độ dính của máu, bảo vệ tim mạch, chống oxy hóa, chống ung thư.
Liều dùng thông thường cho lá và hạt tía tô là từ 3-10g mỗi ngày, còn với cành là từ 6-20g, dưới dạng thuốc sắc. Ảnh minh họa
Về mặt khoa học hiện đại, tía tô được xếp vào nhóm 550 loài cây chứa tinh dầu tại Việt Nam. Dựa vào kết quả nghiên cứu của tác giả Đỗ Tất Lợi, tinh dầu chiết xuất từ tía tô có hàm lượng khoảng 0,3 đến 1,3% tính theo khối lượng chất khô, chứa tới hơn 30 hợp chất đã được xác định, tiêu biểu: perillaldehyde, limonene, alpha-pinene, beta-caryophyllene, linalool, perilla alcohol. Những hợp chất này không chỉ mang hương thơm dễ chịu mà còn mang lại tác dụng sinh học cao. Tinh dầu tía tô hiện nay được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực y học, mỹ phẩm, công nghiệp thực phẩm.
Đáng chú ý, hoạt chất ở tinh dầu tía tô như luteolin và quercetin mang đặc tính kháng khuẩn mạnh, ức chế sự phát triển các vi sinh vật gây hại Salmonella, một tác nhân thường gặp gây ngộ độc thực phẩm. Đây là lý do nhiều sản phẩm thực phẩm hiện đại cần đảm bảo không chứa loại vi khuẩn này, và tía tô được xem như một lựa chọn hỗ trợ tự nhiên đầy tiềm năng.
Tuy vậy, việc sử dụng tía tô cũng cần lưu ý. Do đặc tính ấm, nếu sử dụng liều cao trong thời gian dài, tía tô sẽ gây hao khí, khô miệng, táo bón. Những người cơ địa nóng, ra mồ hôi nhiều, âm hư nên thận trọng khi dùng. Phụ nữ mang thai muốn sử dụng tía tô liều cao, thường xuyên nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc y học cổ truyền. Nếu sử dụng tía tô để trị cảm, người bệnh cần nghỉ ngơi và giữ ấm nhằm đạt hiệu quả tốt nhất.
Tía tô - một loại dược liệu dân gian quý, vừa có mặt trong ẩm thực hằng ngày như một loại rau thơm, vừa mang giá trị chữa bệnh cùng nhiều công dụng đáng chú ý. Với tác dụng giải cảm, giảm ho, hỗ trợ tiêu hóa, an thai, giải độc, chữa bệnh ngoài da, tía tô xứng đáng là loại “cây thuốc vườn nhà” nên có ở mỗi gia đình. Hoạt động kết hợp giữa tri thức y học cổ truyền và nghiên cứu khoa học hiện đại không chỉ giúp khai thác hiệu quả giá trị loại cây này mà còn góp phần khẳng định vai trò bền vững của các dược liệu bản địa bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Phương Khánh