(TAP) - Mặc dù từng bị xem như lĩnh vực “viển vông”, nhưng nhờ tầm nhìn, sự liều lĩnh của nhà khảo cổ học người Anh George Bass, ngành khảo cổ học dưới đáy đại dương nhanh chóng phát triển, trở thành ngành khoa học được công nhận toàn cầu.
Theo thông tin từ Quỹ Quốc gia về Khoa học Nhân văn (National Endowment for the Humanities, viết tắt: NEH) Hoa Kỳ, vào năm 1972, nhà khảo cổ học George Bass từ chức giáo sư chính thức tại Đại học Pennsylvania (University of Pennsylvania) để thành lập Viện Khảo cổ học Hàng hải (Institute of Nautical Archaeology, viết tắt: INA). Đây là tổ chức phi lợi nhuận chuyên nghiên cứu và bảo tồn di tích khảo cổ hàng hải trên toàn thế giới, trụ sở chính đặt tại Đại học Texas A&M (Texas A&M University) năm 1976. Quyết định táo bạo này ban đầu vấp phải sự hoài nghi từ cả giới học thuật lẫn các chuyên gia lặn biển, khi họ cho rằng việc khai quật khảo cổ dưới nước bất khả thi và thiếu an toàn.
Từng bị giới khảo cổ và các thợ lặn hoài nghi về tính khả thi, ngành khảo cổ học dưới đáy đại dương nhanh chóng phát triển, có nhiều đóng góp nổi bật. Nguồn: National Endowment for the Humanities
Bất chấp định kiến ấy, nhà khảo cổ học George Bass cùng cộng sự chứng minh tính khả thi của lĩnh vực khảo cổ dưới đáy đại dương thông qua những cuộc thám hiểm ấn tượng ở vùng biển phía đông Địa Trung Hải. Vào những thập kỷ tiếp theo, INA thực hiện hàng loạt dự án quy mô lớn; từ khai quật tàu đắm thế kỷ 1 TCN ngoài khơi Sri Lanka, tàu chiến thời kỳ 1812 tại Ngũ Đại Hồ, đến phát hiện tàu buôn Phoenicia thế kỷ 7 TCN gần Cartagena, Tây Ban Nha.
Đỉnh cao sự nghiệp của ông Bass là phát hiện xác tàu Uluburun năm 1982 ngoài khơi Thổ Nhĩ Kỳ - con tàu cổ nhất từng được khai quật có niên đại khoảng 1300 TCN. Cuộc khai quật kéo dài một thập kỷ (1984-1994), kinh phí 840.000 USD. Con tàu chứa kho tàng khảo cổ vô giá, bao gồm hàng trăm thỏi đồng, nhựa thơm terebinth, các tạo tác bằng vàng, thủy tinh, gỗ mun, ngà voi, chiếc bọ hung khắc tên nữ hoàng Nefertiti - Vương hậu Ai Cập.
Trang NEH dẫn lời Chủ tịch INA - ông tiến sĩ Deborah Carlson nói rằng, việc phát hiện con tàu bị đắm Uluburun không chỉ có giá trị về mặt hiện vật mà còn định hình phương pháp khai quật, kỹ thuật lặn chuyên nghiệp. Sau hơn 30 năm, những quy trình đó vẫn giữ vững vai trò tiêu chuẩn vàng trong ngành khảo cổ học dưới đáy đại dương.
Đại học Texas A&M là một trong những cơ sở giáo dục đào tạo ngành khai quật cổ vật dưới đáy biển. Nguồn: National Endowment for the Humanities
Theo Chủ tịch INA, tiến sĩ Deborah Carlson, thành công của INA đến từ triết lý làm việc kiên trì tới khi hoàn tất mỗi dự án - một phương châm ngày càng trở nên hiếm hoi ở giới học thuật đương đại.
Ngày nay, INA tiếp tục mở rộng hoạt động với việc thành lập Trung tâm Nghiên cứu Bodrum (Bodrum Research Center) tại Thổ Nhĩ Kỳ, hợp tác cùng Bảo tàng Khảo cổ Dưới nước (Museum of Underwater Archaeology) Bodrum để vừa trưng bày hiện vật cho công chúng, vừa duy trì các hoạt động bảo tồn và nghiên cứu chuyên sâu.
Hành trình từ định kiến đến công nhận của ngành khảo cổ dưới nước không chỉ là câu chuyện về sự đột phá khoa học, mà còn là minh chứng sức mạnh, lòng kiên trì và tầm nhìn vượt thời đại.
Nhu Torido