(TAP) - Không chỉ là một nghi lễ mang đậm sắc thái tâm linh của cộng đồng cư dân vùng duyên hải Bắc Bộ, Lễ hội Bà Chúa Muối còn là dịp trọng đại để tôn vinh nghề làm muối truyền thống Thụy Hải – một nghề cổ kết tinh từ nắng, gió và những giọt mồ hôi bền bỉ của người dân làng muối.
Vào ngày 11/5 vừa qua (tức 14/4 Âm lịch theo giờ Việt Nam), tại xã Thụy Hải (huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình, Việt Nam) đông đảo người dân địa phương cùng du khách thập phương đã hân hoan tham dự Lễ hội Bà Chúa. Đặc biệt, năm nay, lễ hội càng thêm ý nghĩa khi nghề làm muối Thụy Hải chính thức ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia thuộc nhóm nghề thủ công truyền thống. Trong làn hương trầm lan tỏa giữa tiếng trống hội rộn vang, người dân nơi đây như được tiếp thêm niềm tin và niềm tự hào vào những giá trị truyền đời đang gìn giữ và lan tỏa từng ngày.
Ảnh minh họa. Nguồn: Cổng thông tin điện tử tỉnh Thái Bình
Theo thông tin từ Cổng thông tin điện tử tỉnh Thái Bình, nghề làm muối biển truyền thống ở xã Thụy Hải (tức làng Quang Lang xưa, thuộc phủ Thái Bình, trấn Sơn Nam Hạ thời Trần) đã tồn tại hàng trăm năm. Muối Thụy Hải nổi tiếng bởi “hạt muối không mặn chát” nhờ phương pháp lọc nước biển qua cát – kỹ thuật truyền thống chỉ còn duy nhất được duy trì tại đây với diện tích 4 ha, sản lượng khoảng 200 tấn mỗi năm, do 60 hộ diêm dân gìn giữ và phát triển. Trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm, ghề muối nơi đây không còn đơn thuần là sinh kế mà đã trở thành một phần hồn cốt văn hóa, thể hiện sự hòa quyện bền chặt giữa con người với thiên nhiên.
Bà Chúa Muối. Nguồn: Cổng thông tin điện tử tỉnh Thái Bình
Đặc biệt, gắn bó chặt chẽ với nghề làm muối Thụy Hải là chuỗi lễ hội dân gian đặc sắc như: Hội Rước nước (25 tháng Giêng), Hội Tế Thành hoàng (12/2 âm lịch), Hội reo ống (12/7 âm lịch),… Nổi bật nhất phải kể đến Lễ hội Bà Chúa Muối diễn ra vào ngày 14/4 âm lịch hằng năm gắn liền với phủ và đền thờ Bà Chúa Muối. Theo thông tin từ Cổng thông tin huyện Thái Thụy, Bà Chúa Muối tên thật là Nguyễn Thị Nguyệt Ảnh, sinh năm Canh Thìn (1280) tại Trang Quang Lang trong một gia đình làm nghề muối, nổi bật với dung mạo đoan trang, trí tuệ lanh lợi, say mê sách vở. Thấu hiểu nỗi nhọc nhằn của nghề làm muối, sau mỗi buổi học, Nguyệt Ảnh đều ra đồng phụ giúp cha mẹ nhưng nàng đi đến đâu trời chuyển râm đến đó khiến ánh nắng không còn đủ để muối kết tinh.
Người dân tham gia Lễ hội Bà Chúa Muối. Nguồn: Cổng thông tin điện tử huyện Thái Thụy
Thương con muốn giúp nhưng lực bất tòng tâm, cha mẹ Nguyệt Ảnh đóng cho nàng một chiếc thuyền nhỏ để nàng mang hạt muối quê hương giao thương khắp mọi miền đất nước Trong một chuyến buôn, thuyền của Nguyệt Ảnh xuôi theo dòng sông gần kinh thành Thăng Long, đúng vào lúc vua Trần Anh Tông đang tuần du ngang qua. Quan quân đi theo không khỏi sửng sốt trước một cảnh tượng lạ kỳ: con thuyền đi đến đâu, mây trời dường như cũng thuận theo mà che rợp bóng mát đến đó. Cảnh ấy được tâu lên vua. Gặp gỡ tuyệt sắc giai nhân, vua Trần Anh Tông đem lòng sủng ái, phong Nguyệt Ảnh làm Đệ Tam Cung Phi và ban nhiều ân sủng. Ít lâu sau, nàng mang thai nhưng bị kẻ xấu hãm hại. Dù thai đã đủ ngày, nàng vẫn chưa thể sinh nở. Xót thương, nhà vua cho rước nàng về quê mẹ ở Quang Lang, mong khí trời vùng biển giúp cứu vãn tình hình.
Tuy nhiên, bệnh tình của nàng ngày càng trở nặng, thuốc thang không thuyên giảm. Thấy Nguyệt Ảnh ngày nào cũng ngồi bên khung cửa sổ lặng lẽ nhìn ra cánh đồng muối quê hương với đôi mắt đau đáu, lũ trẻ mục đồng hò nhau lấy bồ cỏ làm người nộm vây quanh nhảy múa để nàng vơi bớt nỗi buồn. Ngày 14/4 năm Mậu Tuất, trong khi nhìn lũ trẻ nhảy múa tươi vui, Nguyệt Ảnh mỉm cười hiền hậu rồi nhẹ nhàng trút hơi thở cuối cùng. Xúc động trước số phận và tấm lòng của người Cung phi, vua Trần Anh Tông sắc phong nàng làm Phúc thần, cho lập đền thờ phụng mang tên Đền Bà Chúa Muối.
Người dân cùng nhau tạo hình nộm ông Đùng, bà Đà, tái hiện tích xưa về trò chơi “trẻ con hầu bà”. Nguồn: Cổng thông tin điện tử huyện Thái Thụy
Từ đó, hằng năm, người dân Thụy Hải long trọng tổ chức Lễ hội Bà Chúa Muối để tưởng nhớ vị nữ thần đã góp phần đưa nghề muối quê hương lan tỏa khắp bốn phương. Điểm nhấn của lễ hội là tục múa ông Đùng bà Đà, tái hiện tích xưa về trò “trẻ con hầu bà”. Màn múa gồm hai hình nộm lớn – ông Đùng và bà Đà – tượng trưng cho cha mẹ, cùng hai hình nộm nhỏ là con cháu.
Các hình nộm di chuyển nhịp nhàng, sinh động, thể hiện khát vọng sinh sôi và sự trường tồn của giống nòi. Ông Đùng bà Đà đi trước, các Đùng con ríu rít theo sau, tạo nên đoàn rước rộn ràng ca ngợi công đức Bà. Sau màn múa là phần náo nhiệt không kém: tục phá Đùng. Người dân cùng nhau tranh lấy nan tre từ các hình nộm với niềm tin sẽ mang lại may mắn, mùa màng bội thu, gia đình ấm no. Với những giá trị văn hóa đặc sắc, lễ hội được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2016.
Trải qua bao thế hệ, Lễ hội Bà Chúa Muối vẫn hiện diện sống động trong đời sống tinh thần người dân Thái Thụy. Không chỉ là một sự kiện văn hóa, lễ hội còn là dịp để con cháu bày tỏ lòng tri ân với tổ nghề, giữ gìn, tiếp nối những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của cha ông.
Trang Thanh
