(TAP) - Gắn bó mật thiết cùng đời sống tinh thần ngư dân, tục thờ cá Ông từ lâu đã trở thành điểm tựa tâm linh không thể thiếu với những người con vùng biển. Tại xã Cần Giờ (TP. HCM), lễ hội Nghinh Ông là sự kiện văn hóa, tín ngưỡng truyền thống, để người dân nơi đây bày tỏ lòng biết ơn trước biển cả và vị thần hộ mệnh. Theo kế hoạch, sự kiện năm nay dự kiến tổ chức từ ngày 4 - 7/10 cùng nhiều hoạt động thể thao, du lịch đặc sắc.
Theo tài liệu “Lễ hội cúng cá voi của ngư dân miền biển Nam Bộ” do tác giả Huỳnh Quốc Thắng biên soạn, tục thờ cá voi (hay còn gọi là cá Ông), có nguồn gốc từ người Chăm mà những lưu dân người Việt trên bước đường Nam tiến, tiếp thu được qua quá trình giao lưu văn hóa giữa hai dân tộc.
Tục thờ cá voi (hay còn gọi là cá Ông) vó nguồn gốc từ người Chăm mà những lưu dân người Việt trên bước đường Nam tiến đã tiếp thu được qua quá trình giao lưu văn hóa. Nguồn: Trang tin điện tử Viện Nghiên cứu Văn hóa Tín ngưỡng Việt Nam
Thần thoại Chăm kể rằng, cá voi vốn là hóa thân vị thần tên Cha - Aih - Va. Vì nôn nóng trở về cố quốc sau thời gian rèn luyện phép thuật, Cha - Aih - Va đã cãi lời thầy, tự ý biến thành cá voi, ra sông lớn mà đi, sau đó bị thầy trừng phạt. Sau lời nguyền, Cha - Aih - Va bị các loài thủy tộc ở biển Đông hành hình, trải qua nhiều kiếp nạn, cuối cùng tái sinh thành thần Sóng Biển Pô - Ri - Yak. Từ đó Cha - Aih - Va trở thành ân nhân của những người bị đắm thuyền giữa biển khơi. Mỗi khi nghe tiếng nạn nhân kêu cứu thì Cha - Aih - Ba liền hóa thành cá voi, rẽ sóng đến nâng thuyền vào bờ.
Dẫn tiếp nghiên cứu “Lễ hội Nghinh Ông ở Nam Bộ gắn với phát triển du lịch” của tác giả Trịnh Minh Chánh (năm 2022), riêng ở khu vực Nam Bộ, vài nơi như Vàm Láng, Gò Công Đông (Đồng Tháp), Cần Giờ (TP. HCM), có nhiều truyền thuyết giống nhau nói về sự phò trợ từ cá Ông đối với vua Gia Long. Tương truyền rằng, trong một lần tránh sự truy đuổi từ quân Tây Sơn, giữa lúc bị bão dữ tại cửa Soài Rạp - nơi giáp ranh giữa Gia Định, Gò Công xưa, vua cầu nguyện và được một con cá voi nổi lên cứu thoát, đưa thuyền đến bờ an toàn. Các làng Cần Giờ (Gia Định), Kiểng Phước (Gò Công), Vũng Luông (Vĩnh Long) về sau đều được vua Gia Long sắc phong.
Với ngư dân vùng biển tại Cần Giờ, truyền thuyết cá Ông lưu truyền phổ biến hiện nay là vào ngày 16 tháng 8 âm lịch, do cá Ông để chìm chiếc ghe làm chết nhiều người trong cơn bão nên bị Thủy Tề trừng phạt, phân xác thành ba phần trôi dạt về Bồ Thắng Tam (Vũng Tàu), Phước Tỉnh (Long Điền), Cần Thạnh (Cần Giờ). Người dân Cần Giờ đã vớt một phần xác về lập đền thờ. Từ đó, niềm tin vào cá Ông trở thành tín ngưỡng bền chặt, gắn liền đời sống, văn hóa biển người dân nơi đây. Dưới góc nhìn khoa học, cá voi là loài động vật có vú thở bằng phổi nên cần thường xuyên ngoi lên mặt nước để hô hấp, có xu hướng tìm kiếm vật thể nổi khi gặp giông bão, hình thành nên truyền thuyết cứu người của cá Ông.
Năm nay, theo kế hoạch từ UBND xã Cần Giờ, lễ hội chính thức khởi động từ sáng ngày 4/10 bằng buổi triển lãm hình ảnh, hiện vật gắn với lịch sử lễ hội. Ngày 5/10 sẽ tổ chức lễ thượng kỳ, lễ mừng công ngư dân, chương trình khai mạc tại Công viên Cần Thạnh. Ngày 6/10 là thời điểm diễn ra những nghi thức tâm linh ở Lăng Ông Thủy Tướng như lễ cúng tiền hiền, hậu hiền, bạn cũ lái xưa, đêm nghệ thuật Nghinh Ông kết hợp chương trình thả đèn, bắn pháo hoa. Ngày 7/10 dự kiến diễn ra Lễ Nghinh Ông trên biển, lễ rước thuyền về Lăng Ông, kết thúc bằng chương trình nghệ thuật đặc biệt ở Công viên Cần Thạnh. Các nghi lễ năm nay tiếp tục tổ chức trang nghiêm, thể hiện chiều sâu văn hóa tâm linh cư dân miền biển.
Lễ hội Nghinh Ông tại Cần Giờ sẽ chính thức khởi động từ sáng 4/10 với triển lãm hình ảnh, hiện vật gắn với lịch sử lễ hội. Nguồn: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam
Cao điểm buổi lễ bao giờ cũng là Lễ Nghinh Ông trên biển, lễ rước thuyền về Lăng Ông. Nguồn: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam
Không dừng lại ở khía cạnh văn hóa, lễ hội còn mang đến nhiều hoạt động cộng đồng như hội thi vẽ tranh, làm lồng đèn, trò chơi dân gian, biểu diễn lân sư rồng, hát bội, đờn ca tài tử, múa rối nước, nghệ thuật xiếc, trình diễn flycam ánh sáng, dù lượn trên biển. Tất cả đều tạo không khí vui tươi, gắn kết xã hội. Tinh thần thể thao cũng được chú trọng cùng hàng loạt giải đấu hấp dẫn như Giải Marathon Xanh lần thứ 4, đua xe đạp trẻ, futsal, pickleball, quần vợt giao lưu lãnh đạo và nhiều trò chơi vận động bãi biển. Đây là một sân chơi rèn luyện thể lực, tạo bầu không khí sôi động lan tỏa khắp Cần Giờ suốt lễ hội.
Không dừng lại ở khía cạnh văn hóa, lễ hội còn mang đến nhiều hoạt động cộng đồng như hội thi vẽ tranh, làm lồng đèn, trò chơi dân gian, biểu diễn Lân sư rồng,... Nguồn: Hội Di sản Văn hóa Việt Nam
Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ chính quyền địa phương cùng sự tham gia nhiệt tình của người dân, Lễ hội Nghinh Ông Cần Giờ 2025 được kỳ vọng không chỉ là dịp để tri ân tổ nghề, tôn vinh văn hóa biển đảo mà còn là sự kiện du lịch - văn hóa tiêu biểu, góp phần lan tỏa hình ảnh Cần Giờ đến bạn bè quốc tế. Sự kết hợp giữa phần lễ trang nghiêm, phần hội đa dạng hứa hẹn mang đến cho người tham dự những trải nghiệm đậm bản sắc, từ tín ngưỡng linh thiêng đến không khí hội hè sôi động.
Qua đó, lễ hội tiếp tục khẳng định sức sống truyền thống, đồng thời trở thành chất liệu quan trọng ở chiến lược phát triển văn hóa - du lịch TP. HCM, nuôi dưỡng tình yêu quê hương, biển đảo trong lòng mỗi người.
Vu Ha