(TAP) - Nằm giữa vùng đất giàu truyền thống văn hóa - xã Cổ Lễ, tỉnh Ninh Bình (tỉnh Nam Định cũ), chùa Cổ Lễ không chỉ là di tích Phật giáo nổi bật mà còn là nơi lưu giữ nhiều dấu ấn lịch sử, văn hóa, cách mạng quan trọng của dân tộc. Với kiến trúc độc đáo, cảnh quan hài hòa cùng giá trị tâm linh sâu sắc, chùa Cổ Lễ được ví như “báu vật giữa đồng bằng Bắc Bộ”.
Theo Trang thông tin điện tử Văn phòng UBND tỉnh Nam Định, chùa Cổ Lễ (Thần Quang Tự), khởi dựng từ thời Lý vào thế kỷ XII, do Quốc sư Nguyễn Minh Không đứng ra sáng lập. Trải qua nhiều biến động lịch sử, chùa được trùng tu, xây dựng lại đầu thế kỷ XX dưới sự dẫn dắt của Hòa thượng Thích Quang Tuyên. Công trình mới mang phong cách kết hợp hài hòa giữa cửa Thiền phương Đông và yếu tố kiến trúc phương Tây, tạo nên nét riêng hiếm thấy ở kiến trúc chùa Việt.
Công trình chùa Cổ Lễ mang phong cách kết hợp hài hòa giữa cửa Thiền phương Đông và yếu tố kiến trúc phương Tây. Nguồn: Cổng thông tin Phật giáo thuộc Giáo hội Phật giáo Việt Nam
Công trình chùa Cổ Lễ mang phong cách kết hợp hài hòa giữa cửa Thiền phương Đông và yếu tố kiến trúc phương Tây. Nguồn: Cổng thông tin Phật giáo thuộc Giáo hội Phật giáo Việt Nam
Chùa Cổ Lễ xây trên nền đất vuông rộng gần 36.000m², nằm giữa không gian thiên nhiên hữu tình với sông nhỏ, hồ nước bao quanh. Nhìn từ xa, chùa nổi bật bởi dáng vẻ bề thế nhưng trang nghiêm, thanh tịnh. Một trong những điểm nhấn đặc sắc nhất ở chùa là tháp Cửu phẩm liên hoa - thuộc loại kiến trúc nhiều tầng vươn cao dần lên không trung. Tháp cao 32m, do 9 tầng hoa sen liên kết hợp thành, mang ý nghĩa “cửu trùng” (9 tầng trời) - tượng trưng cho 9 cấp tu hành chánh quả theo tín ngưỡng đạo Phật.
Nhìn từ xa, chùa nổi bật bởi dáng vẻ bề thế nhưng trang nghiêm, thanh tịnh. Nguồn: Cổng thông tin điện tử Bộ Dân tộc và Tôn giáo Việt Nam.
Tháp Cửu phẩm liên hoa cao 32m, do 9 tầng hoa sen liên kết hợp thành, mang ý nghĩa “cửu trùng” (9 tầng trời). Nguồn: Cổng thông tin điện tử Bộ Dân tộc và Tôn giáo Việt Nam.
Bên cạnh đó, chùa cũng lưu giữ nhiều di vật quý báu, trong đó phải kể đến hai quả chuông đồng. Trích dẫn bài nghiên cứu “Treo chuông chùa Cổ Lễ” do tác giả Thế Hinh (năm 1998) viết, đăng tải trên Tạp chí nghiên cứu Phật học (số 1), quả chuông thứ nhất (chuông nhỏ) đúc vào tháng 4/1799, khắc bài minh: “Cảnh Phật trời Nam, Thánh Tổ giáng sinh dựng chùa Thần Quang” (Cổ Lễ). Kế đó, quả chuông thứ hai (chuông lớn), hay còn gọi là Đại Hồng Chung, đúc lần đầu vào đầu thế kỷ XX, hoàn thiện năm 1936. Chuông lớn cao 4,2 mét, đường kính 2,2 mét, nặng 9000 kg, quai chuông là đôi rồng mập đầu đuôi, thân chuông có gờ, chia thành ba phần theo chiều ngang, chiều dọc. Miệng chuông, núm gõ, khoảng dưới cùng chạm hoa văn sen mọc trên nước.
Chùa lưu giữ quả chuông nặng 9000 kg hoàn thiện năm 1936. Nguồn: Cổng thông tin điện tử Bộ Dân tộc và Tôn giáo Việt Nam.
Cận cảnh Đại Hồng Chung. Nguồn: Cổng thông tin điện tử Bộ Dân tộc và Tôn giáo Việt Nam.
Nghiên cứu mô tả thêm, vào thời chiến, đề phòng bị giặc Pháp, tay sai phá hoại, dân làng Cổ Lễ đem chuông lớn giấu xuống dưới đáy hồ. Khi hòa bình lập lại (1954), Hòa thượng Phạm Thế Long đã cho xây bệ chuông, đặt trên nền cầu cuốn trước cửa chùa, để du khách chiêm ngưỡng. Kể từ khi có chuông lớn, trải qua 61 năm (1936 - 1997), nhân dân trong vùng vẫn luôn ước nguyện, lắng nghe âm thanh huyền diệu từ quả chuông.
Không chỉ là nơi thờ Phật, chùa Cổ Lễ còn là nơi tưởng niệm, thờ phụng Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không, vị Quốc sư có công cứu dân, giúp nước. Dẫn thông tin từ Trang thông tin điện tử Văn phòng UBND tỉnh Nam Định, ông là người đã dạy nhân dân nơi đây các nghề truyền thống như đúc đồng, làm thuốc, nông nghiệp, chài lưới, góp phần hình thành nền kinh tế và văn hóa vùng châu thổ sông Hồng. Đặc biệt, chùa Cổ Lễ ghi dấu sự kiện lịch sử đáng nhớ: Năm 1947, 27 nhà sư làm lễ phát nguyện tại đây, rời chùa ra chiến trường, góp sức vào cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc. Đây cũng là nơi Hòa thượng Thích Thế Long, một nhà hoạt động cách mạng từng giữ chức Phó Chủ tịch Quốc hội, Phó Chủ tịch Hội Phật giáo châu Á là trụ trì. Tư tưởng “Đạo gắn với Đời” của thiền phái Trúc Lâm thể hiện rõ nét qua hành trình lịch sử chùa Cổ Lễ, nơi đạo pháp luôn đồng hành cùng dân tộc.
Đầu Thánh tượng tại gian thờ Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không tại chùa Cổ Lễ. Nguồn: Trang thông tin điện tử Văn phòng UBND tỉnh Nam Định
Với những giá trị đặc biệt về kiến trúc, lịch sử và văn hóa, năm 1988, chùa Cổ Lễ được Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam) xếp hạng là Di tích Kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Trải qua bao dòng chảy thời gian, chùa Cổ Lễ vẫn luôn là công trình Phật giáo mang trong mình biểu tượng cho truyền thống yêu nước, lòng nhân ái, sự gắn kết cộng đồng. Từ kiến trúc, lịch sử đến các hoạt động lễ hội, tất cả đều phản ánh chiều sâu văn hóa và tâm linh của vùng quê Việt Nam giàu bản sắc.
Vu Ha