(TAP) - Vào ngày 03/6 (giờ Việt Nam), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam đã công bố danh mục gồm 11 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó có Lễ hội truyền thống Sayangva của người Chơ-ro thành phố Long Khánh, tỉnh Đồng Nai. Tâm thức tín ngưỡng này tồn tại qua bao đời như một sắc thái văn hóa đặc trưng của người Chơ-ro gắn với môi trường sinh thái và hoạt động nương rẫy như một sợi dây nối liền tâm hồn con người và thần linh.
Lễ hội truyền thống Sayangva (hay còn gọi Lễ cúng Thần Lúa), là lễ hội lớn nhất trong năm của đồng bào dân tộc thiểu số Chơ-ro. Lễ cúng ra đời với mục đích tạ ơn Thần Lúa đã ban cho người nông dân một vụ mùa bội thu, cầu mong mưa thuận gió hòa để cuộc sống người dân từ đó ấm no, hạnh phúc. Nhận thấy giá trị văn hóa đặc sắc của lễ hội, vào năm 2024, tỉnh Đồng Nai xây dựng hồ sơ, đề nghị ghi danh Lễ hội vào danh mục di sản văn hóa cần được bảo tồn. Chỉ sau chưa đầy 1 năm, niềm hy vọng đó đã thành hiện thực khi Lễ hội này chính thức được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào ngày 03/6 vừa qua.
Đồng bào Chơ-ro trong Lễ hội truyền thống Sayangva. Nguồn: Cổng Thông tin điện tử tỉnh Đồng Nai
Theo Cổng thông tin điện tử Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam, Lễ hội Sayangva thường tổ chức vào khoảng tháng 2, tháng 3 âm lịch hằng năm, đó là khi “lúa đã bò lên nhà ngủ”, “tay chân đã hết sạch lúa”, người lao động bước vào thời gian nghỉ ngơi sau mùa vụ. Hiện nay, buổi lễ được cộng đồng người Chơ-ro tổ chức thường niên ở một số địa phương trên địa bàn Thành phố Long Khánh và các huyện Xuân Lộc, huyện Định Quán, Thống Nhất, Vĩnh Cửu, Cẩm Mỹ.
Lễ hội Sayangva thể hiện rõ nét tín ngưỡng đa thần của người Chơ-ro. Họ tin rằng mọi vật đều có linh hồn và tin vào sự chi phối của các vị thần (Yang) đối với con người. Trước đây, người Chơ-ro sinh sống, gắn bó với rừng nên tín ngưỡng truyền thống về các vị thần của họ đều liên quan đến điều kiện tự nhiên như: Yang Va (Thần Lúa), Yang Bri (Thần Rừng), Yang Gung (Thần Núi), Yang Dal (Thần Suối), Yang Dah (Thần Nước), Yang Nhi (Thần Nhà),... Mỗi vị thần có sứ mệnh riêng, chẳng hạn như Yang Nhi giữ vai trò cai quản trong nhà, giữ cho bếp luôn đỏ lửa. Yang Bri - vị thần cai quản núi rừng, bảo vệ con người khỏi thú dữ tấn công và ban cho con người sức mạnh khi vào rừng… Một trong các vị thần mà người Chơ-ro coi trọng nhất đó là Yang Va (Thần Lúa). Theo quan niệm của đồng bào dân tộc này, đây là vị thần đem lại nguồn thực phẩm chính cho con người, nhờ có Yang Va ban cho thực phẩm nên cuộc sống của người Chơ-ro luôn được sung túc.
Truyền thống lễ Sayangva gồm có hai phần chính gồm lễ cúng và phần hội. Phần lễ gồm có các nghi thức quen thuộc: Rước Thần Lúa, truyền đạt đến vị Thần lời biết ơn của toàn thể dân làng về một mùa bội thu và ước nguyện lúa tốt tươi hơn vào mùa sau; Hiến sinh gà trống, heo cúng, cúng nhang lúa, cúng nhang kho lúa; Chuẩn bị các lễ vật truyền thống như: Bánh dày mè đen (piêng pup), cơm lam (piêng đinh), canh bồi (pai vik), bánh tét (piêng chum), thịt nướng,... Tùy theo kinh tế từng gia đình mà cuộc vui này kéo dài hay kết thúc sớm, thường thì khoảng từ 3 ngày đến 7 ngày. Đến nay, ở một số nơi, người Chơ-ro vẫn duy trì lễ cúng Thần Lúa nhưng không còn kéo dài như trước do tác động bởi nhiều yếu tố kinh tế - xã hội.
Người tham dự bày tỏ lòng biết ơn cho vụ mùa bội thu, cầu xin cho mưa thuận gió hòa. Nguồn: Cổng Thông tin điện tử tỉnh Đồng Nai
Trình tự lễ cúng Sayangva diễn ra ở 3 khu vực rẫy lúa, nhà sàn và kho lúa, như tượng trưng cho sự tồn tại của vị Thần ở những nơi thân thuộc nhất với người làm nông. Buổi sáng ngày diễn ra lễ cúng, người ta ra rẫy khấn mời hồn lúa về nhà dự lễ cúng, cầu xin cho hồn lúa thuận ý và phù hộ cho mọi sự diễn ra tốt lành. Buổi trưa là lúc thực hiện nghi thức cúng Yang Nhi (Thần Nhà). Những người phụ cúng bày trí các lễ vật trên bàn thờ Nhang, bao gồm cả thịt của các con vật hiến tế. Khi khấn, một người gọi Yang đứng lên đi về phía bàn thờ vừa khấn với nội dung cầu an, cầu phúc vừa lấy mâm lễ vật như dâng lên mời thần linh. Sau cùng, đến kho lúa, chỉ một người gọi Yang vào kho, khấn với nội dung trình báo cho Yang Va biết gia đình đang tổ chức lễ cúng.
Để kết thúc buổi lễ, bao giờ cũng là phần hội nơi mọi người cùng nhảy múa, ca hát, mời nhau ăn bánh, uống rượu cần... Người lớn ngồi quây quần, tâm sự ôn lại chuyện xưa, mách bảo cho nhau những vùng rừng mới cần khai thác vào mùa tới. Thức ăn được bày sẵn trên bàn bằng cây hoặc tre nứa. Mọi người vừa ăn uống, vừa nói chuyện vui vẻ. Phía trên nhà sàn, người gọi Yang khai mở rượu cần mời khách. Người phụ nữ lớn tuổi nhất trong nhà uống trước. Theo quan niệm của người Chơ-ro, hành động đó để thể hiện lòng biết ơn với công lao của người phụ nữ, do họ phải gánh vác từ việc nương rẫy đến nội trợ. Một số phụ nữ, trẻ em hát và múa những bài truyền thống của dân tộc. Tiếng đàn tre, khèn môi, kèn lúa được nhiều người khảy, thổi để cầu phúc, chúc lành cho nhau cho đến khi tiệc tan. Đêm xuống, người Chơ-ro đốt lửa trước sân nhà, cùng nhau ca hát, nhảy múa. Lửa tàn (lúc nửa đêm) cũng là lúc Sayangva kết thúc.
Bên cạnh các di sản văn hóa vật thể - những chứng tích vật chất vô cùng phong phú, kho tàng di sản văn hóa Việt Nam còn bao gồm những di sản văn hóa phi vật thể - những sản phẩm sáng tạo thể hiện bản sắc văn hóa Việt Nam như Lễ hội Sayangva. Buổi lễ ra đời để bày tỏ lòng biết ơn của một cộng đồng dân cư lúa nước trước những món quà thiên nhiên ban tặng. Việc công nhận di sản đặc trưng của khu vực như Lễ hội truyền thống Sayangva cũng góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa của người dân Đồng Nai, là cơ sở để xây dựng và phát triển nền văn hóa mới trên cơ sở kế thừa và có chọn lọc những tinh hoa từ kho tàng di sản của quá khứ.
Phương Anh
